Pozitif Psikoloji ve Mutluluk
insanlara mutlu olmayı öğretebilir misiniz? Para mutluluk getirir mi? Neden kimileri diğerlerine göre daima mutlu görünür? insanlık haline ilişkin bu yaygın ve temel sorunlar, yakın geçmişe kadar psikologlar tarafından nispeten göz ardı edilmiştir.
Pozitif psikoloji Pozitif psikoloji bireylerde ve gruplarda olumlu duygulara, erdemli davranışlara ve optimum performansa neden olan etmenleri ve süreçleri araÅŸtırır. Esasen az sayıda “kendilik (self) psikoloÄŸu” saÄŸlıkla, uyumla ve doruk performansla daima ilgilenmiÅŸ olsa da, mutluluk üzerine çalışma yapmak önemsiz, hatta abes bulunmuÅŸtur. Bu muhtemelen hala geçerli bir görüştür: Her 100 ciddi psikoloji kitabı ve makalesinden 99’u depresyonla ilgiliyken yalnızca biri mutluluÄŸu konu alır. Öte yandan, mutluluÄŸun mutsuzluÄŸun karşıtı olmadığını da 50 yıldır biliyoruz. Hatta bunlar nerdeyse birbirleriyle iliÅŸkisiz kavramlardır.
Mutluluk psikolojisi üzerine ilk kitaplar 1980’lerde görülmeye baÅŸlandı. Ardından bu konuda uzman birkaç akademik dergi ortaya çıktı. Pozitif psikoloji hareketinin adamakıllı bir burs desteÄŸiyle canlanması içinse, yeni milenyumu beklemek gerekti. Bundan sonra pozitif psikoloji birçok ünlü psikoloÄŸun araÅŸtırma odağını oluÅŸturdu; bugünse, mutluluk üzerine çalışmalardan daha geniÅŸ bir alanı kaplamaktadır.
Temel konular Mutluluk psikolojisi filozoflar, teologlar ve siyasetçilerin yıllardır peşinden koştuğu bazı temel soruları yanıtlamaya çalışır. llk soru dizisi mutluluğun tanımı ve ölçütleriyle ilgilidir; ikincisi neden bazı grupların böylesine mutlu ya da mutsuz olduğu; üçüncüsü ise, mutluluğu artırmak için kişinin ne yapması (ya da yapmaması) gerektiğidir. Bilim tanımlarla başlar. O halde, mutluluk nedir? Kimi zaman iyi olmakla, halinden memnun olmakla, huzur ve tatmin duygusuyla tanımlanır ya da yaşamdan memnun olmakla ya da bir o kadar psikolojik bir sıkıntı bulunmamasıyla ilgili görülür. Haz, keyif ve neşe bağlamında da tanımlanmaya çalışılmıştır. Akış halinde olmak mutlu olmak demektir.
AraÅŸtırmacılar tarafından kullanılan terim, genellikle “öznel iyilik hali”dir. Bireylerin kendi yaÅŸamları ve genel taoninleri hakkında nasıl genel ve kiÅŸisel bir deÄŸerlendirme yaptıklarını ifade eder. Yani, kendi iyilik halini deÄŸerlendiren bireyin kendidir; ne koçları, danışmanları ya da günah çıkarttığı papazlar, ne de öğretmenleri, terapistleri ve kuramcılardır.
Bu kişisel değerlendirmeler iki alana ayrılabilir: işte ve evde memnun olmak; kendinden ve başkalarından memnun olmak. Kişi kendini bu alanlardan birinde daha memnun, diğerinde daha memnuniyetsiz hissedebilir; ancak yine de bunlar birbirlerine sıkı sıkıya bağlılık gösterme eğilimindedir. Şansın iyi gitmesi (piyangoda kazanmak) ya da çok ciddi bir kaza geçirmek (felçli kalmak) gibi özel durumlara göre dalgalanmalar olabilir ve olur da zaten; ancak görece kısa bir süre sonra, kişinin karakteristik düzeyine geri döner.
Mutluluğu ölçmek
Çoğu mutluluk ölçümü standardize anketler ya da görüşme listeleriyle yapılır. Bilgilendirilmiş gözlemciler, yani kişiyi iyi tanıyan ve sürekli gören kişiler tarafından da yapılabilir. Bir de, kişilerin kendilerini bir gün, hafta ya da ay içinde kaç kez ne kadar mutlu hissettiklerini bildirdiği ve bu derecelendirmelerin toplanıp değerlendirildiği deneyim ömeklemi yöntemi vardır. Bir başka ölçümde de, kişinin belleğine başvurulup, geçmiş hakkında kendini ağırlıklı olarak mutlu mu yoksa mutsuz mu hissettiğine bakılır. Sonuncu olarak, beynin taranmasından rükürükte kortizol düzeylerine kadar her şeyi inceleyen ve henüz oturmamış ama gelişmekte olan fiziksel ölçümler vardır. Mutluluğu güvenilir ve geçerli olacak şekilde ölçmek çok da zor değildir.
Mutluluk bir işe yarar mı?
Elbette! Araştırma kanıtlarına göre, bağışıklık sistemleri de güçlü olduğundan, mutlu kişiler mutsuzlardan daha sağlıklı ve daha uzun bir hayat sürerler. İşlerinde daha başarılı olma ve daha iyi sosyal ilişki kurma eğilimi gösterirler. Diğerlerinden daha çekicidirler. Mutsuz kişilere göre kendileriyle daha barışıkttrlar ve her türden aksilikle daha iyi baş ediyor görünmektedirler. Mutlu kişiler daha yerinde kararlar verir ve daha yaratıcı olma eğilimi taşırlar. Mutsuz kişilerse, tehlike ya da başarısızlık işaretlerine karşı tetikte bekleyerek zamanlarını ve enerjilerini boşa harcıyor görünürler. Bu da onları tüketir.
Kendini iyi hissetme halinin kalıtsal olduğuna dair kanıtlar vardır. İkiz çalışmalarında, kişilerin depresyona eğilim ve yatkınlıkta olduğu gibi, mutluluğa eğilim ve yatkınlığı da kalıtsal olarak devraldıkları gösterilmiştir. Ancak, özellikle yaşamın ilk dönemlerindeki aile ve ev ortamı gibi çevre etmenlerinin de mutlaka rolü vardır. Ayrıca, insanların, kendilerini aşırı mutlu ya da mutsuz edecek olaylar yaşasalar da, hızla başladıkları noktaya dönme eğiliminde olduğunu bilmekteyiz.
Bazı toplumların ve bireylerin, tek kelimeyle diğerlerinden daha mutlu olduğuna dair kanıtlar da vardır. Örneğin, Latin halkları Pasifik Kıyıları halkından daha mutlu görünmektedir. Top yekun ulusal mutluluk iki şeyle ilgili görünmektedir: insanların içinde yaşadıkları toplumun refah, denge ve demokratik niteliği; olumlu duyguları yaşayıp olumsuzlardan kaçınma arzusunu yöneten toplumsal norm ve gelenekler. Kanıtlara göre, şiddetli yoksulluk insanları kesinkes mutsuz kılarken, büyük bir zenginlik insanın kendini iyi hissetmesine pek az katkıda bulunur. Çalışmalar, kişilerin maddecileştikçe daha mutsuz olduklarını da göstermiştir. En mutlu kişilerin tümü de iyi dostlara sahip görünmektedir.
Mutlu olmayı öğrenmek
İnsanların daha mutlu olmak için yapabilecekleri basit birçok şey vardır. llki, başarıyı mutlulukla karıştırmamaktır. İkincisi, kendi hayatının ve programının kontrolünü eline almaktır. Mutlu davranışlar sergilemeniz (gülümseyerek, iyimser ve canayakın davranarak) başkalarının da size farklı yaklaşmasını sağlar ve kendinizi gerçekten de mutlu hissedersiniz. Yetenek ve tutkuları geliştirecek işler ve boş zaman etkinlikleri yaratmak da çok yararlı olur. Düzenli egzersiz yapmak, düzenli uymak ve sağlıklı yemek insana kendini iyi hissettirir. llişkilere zaman ayırmak ve özen göstermek mutluluk açısından önemlidir. Başkalarını onaylamak, yardım etmek ve yaşadığına şükretmek de, en iyi ifadeyle inanç sahibi olmak şeklinde tanımlanabilecek bir amacı ve umudu olmak kadar mutluluğu artıracaktır.
MutluluÄŸa dair safsatalar
Araştırmacılar, mutluluğun doğası ve kaynağına ilişkin birtakım görüşler sıralamışlardır. Aşağıda, yaygın olarak inanılan, ama aslı astarı olmayan bu safsatalardan bazıları yer almaktadır.
• Mutluluk başınıza gelen şeylerin niteliğine ve niceliğine bağlı bir şeydir.
• insanlar eskisine göre daha mutsuzdur.
• Ciddi fiziksel engelleri olanlar daima daha mutsuzdur.
• Hayatının baha rındaki gençler yaşlılardan daha mutludur.
• Çocuklar evli çiftlerin mutluluğuna mutluluk katar.
• Çok para kazanmak insanları uzun vadede daha mutlu kılar.
• Genelde erkekler kadınlardan daha mutludur.
• Mutluluk peşinde koşan mutluluğu kaybeder.
