Yalana ve yalan s繹yleyenlere olumsuz bir tepki verme eiliminde olsak da uzmanlara g繹re yalan yayg覺n bir insan davran覺覺. Peki, bu yayg覺n davran覺 癟ocukluktan itibaren nas覺l 繹reniliyor?
K羹癟羹k 癟ocuklar genellikle kendi hayal g羹癟leri 癟er癟evesinde hik璽yeler uydurmay覺 seviyor. Uzmanlara g繹re ilk yalanlar覺n覺 ise 4-5 ya civar覺nda s繹yleyen 癟ocuklar, yalan s繹ylemeyi 繹renmeden 繹nce, iki 繹nemli bilisel beceriyi kazan覺yorlar. Bunlardan ilki 繹dev mant覺覺; yani zorunluluk, kurallara uyulmad覺覺nda ne olaca覺, izinle ilgili kavramlar ve sosyal kurallar覺 tan覺ma ve anlama becerisi. rnein, bir hatay覺 itiraf ederlerse, cezaland覺r覺labilecekleri ama eer yalan s繹ylerlerse iin i癟inden kolayca s覺yr覺labileceklerini 繹renmek gibi. Dieri ise baka birinin ne d羹羹nd羹羹n羹 hayal etme yetenei yani bir anlamda empati kurma yeteneinin gelimesi. Bu y羹zden yalan s繹yleme kapasitesine 繹nemli bir geliimsel kazan覺m olarak bakanlar da var. ocuklar bir zihin teorisi gelitirinceye -yani dier insanlar覺n deneyim ve inisiyatif merkezleri olduunu anlay覺ncaya- kadar yalan s繹yleyemiyorlar. Zihin teorisi gelitirip, insanlar覺n d羹nyay覺 癟eitli a癟覺lardan alg覺lad覺klar覺n覺 kavrayabildiklerinde, birbirlerinden bilgi gizleyebileceklerinin de fark覺na varmaya bal覺yorlar. Uzmanlar zihin teorisi geliiminin genellikle 羹癟 ya覺na kadar hayli ilerlediini ve 癟ocuklar覺n alt覺 aydan itibaren aldat覺c覺 davran覺lar sergilediine dair kan覺tlar olduunu s繹yl羹yor. Baz覺 psikologlar, 癟ocuklar覺n 2 ya覺nda yalan s繹ylemeye balad覺klar覺n覺 belirtiyor. Hatta baz覺lar覺na g繹re, emekleme ve y羹r羹me gibi 繹nemli geliimsel d繹nemlerde yalan覺 kefediyorlar. Her ne kadar 癟ocuklar覺m覺za yalandan uzak durmalar覺n覺 s繹ylesek de k羹癟羹k 癟ocuklarda yalan s繹ylemenin baz覺 繹nemli bilisel becerilere sahip olduklar覺n覺n g繹stergesi olduunu kabul edenler de var.
2015 y覺l覺nda Hollandada yap覺lan bir 癟al覺mada yalar覺 6 ile 77 aras覺nda deien 1000 g繹n羹ll羹 yer ald覺. Yap覺lan analizler, 癟ocuklar覺n balang覺癟ta yalanlar覺 form羹le etmekte zorland覺覺n覺 ancak bu konudaki yeterliin yala birlikte artt覺覺n覺 g繹sterdi. Yalar覺 18 ila 29 aras覺nda deien gen癟 yetikinlerinse bu konuda en iyi olduklar覺 g繹r羹ld羹.
Yakla覺k 45 ya覺ndan sonra bu yetenek azal覺yor. Evet, yalan hayat覺m覺za yaam覺m覺z覺n ilk y覺llar覺ndan itibaren s覺zmaya bal覺yor. Ancak 癟ou insan, ahlak duygusu ve oto kontrol becerisi gelitirdik癟e yalana kendince s覺n覺r getiriyor. ou ebeveyn her ne kadar 癟ocuklar覺na d羹r羹stl羹羹n 繹nemini 繹retmek istese de 癟ocuklar, ebeveynlerin yalan s繹ylediini anlayabiliyor. 2009 y覺l覺nda yap覺lan bir 癟al覺ma, ebeveynlerin 癟ocuklar覺na yalan s繹ylemesinin yayg覺n olduunu tespit etti. Bu 癟al覺mada, 羹niversite 繹rencileri, ebeveynlerinin s繹yledii yalanlar覺n baz覺lar覺n覺 hat覺rlad覺lar.
Yalan s繹ylemeye 癟al覺an birinin bay覺ld覺覺n覺 ya da epilepsi benzeri n繹betler ge癟irdiini hi癟 g繹rd羹n羹z ya da duydunuz mu? Doktorlar覺n Bay Pinokyo ad覺n覺 takt覺klar覺 52 ya覺ndaki bir adam覺n yaad覺覺 tam da buydu. 襤iyle ilgili bir toplant覺da yalan s繹ylemeye teebb羹s ettiinde tam da bunlar ba覺na gelmiti. Fransa, Strasbourg niversitesi Hastanesindeki doktorlar sorunun nedeninin ceviz b羹y羹kl羹羹nde bir t羹m繹r olduunu kefetti. T羹m繹r muhtemelen duygular覺n kontrol edildii bir beyin b繹lgesinin uyar覺lganl覺覺n覺 (eksitabilite) art覺r覺yordu.
Doktorlar Bay Pinokyo yalan s繹ylediinde, bu uyar覺lganl覺k y羹z羹nden amigdalan覺n n繹betleri tetiklediini d羹羹nd羹. Beynin medial temporal lobunun derinlerinde yerleen n繹ronlar覺n oluturduu badem eklindeki beyin b繹l羹m羹ne amigdala deniyor. Beynin bu b繹l羹m羹 duygusal haf覺za ve duygusal tepkilerin olumas覺nda rol al覺yor. T羹m繹r 癟覺kar覺ld覺ktan sonra ise her ey normale d繹nd羹. 1993te bu vakay覺 tarif eden doktorlar, bu duruma Pinokyo sendromu dediler. Bay Pinokyonun durumu, beynin yap覺s覺ndaki k羹癟羹k deiikliklerin bile 癟ok kapsaml覺 sonu癟lar覺 olabileceini g繹steriyor. Fakat belki de en az bu kadar 繹nemli olan, yalan s繹ylemenin insan davran覺覺n覺n 繹nemli bir bileeni olduu.
