Ruhsal travmaa覺r ruhsal yaralanmademektir.Travma, insan覺olaan羹st羹 zora sokan kiisel bir yaant覺n覺nsonucu olabilir. Kiinin ba覺ndan ge癟en b繹yle bir olay, eer kendi olanaklar覺 bu durumla baa 癟覺kmak i癟in yeterli olam覺yorsa, yani ta覺yamayaca覺 bir a覺rl覺覺n alt覺na girmise travmaya yol a癟abilir. Bu durum a覺r覺 a覺r derecede birruhsal y羹klenme (stres)yarat覺r. B繹ylesi durumlarda insanlar 癟ou kez kendilerinit羹m羹yle 癟aresizhisseder,b羹y羹k bir korkuyakap覺l覺r veyadeheti癟inde kal覺rlar.Kayseri ehrimizde Ruhsal travma konusunda uzman psikolog ve psikiyatrislerimiz bulunmaktad覺r.
Travmaya yol a癟abilecek olaylar olaan羹st羹 tehdit edici veya felaket boyutunda durumlard覺r. Bu gibi durumlar hemen hemen herkeste derin bir umutsuzlua yol a癟arlar. rnek olarak doal afetler, a覺r kazalar, savalar, yak覺n h覺s覺m veya akraban覺n 繹l羹m羹, 繹l羹mc羹l hastal覺klar, bedensel ve cinsel iddet olaylar覺 say覺labilir.
襤nsanlar覺n ta覺yamayacaklar覺 bir a覺rl覺覺n alt覺nda kalma bi癟imleri farkl覺 farkl覺 olabilir. Bizzat kendilerinin ba覺na gelebilir, durumu g繹zlemi olabilirler (mesela onlara yard覺m ederken) ya da kendilerine yak覺n insanlar覺n 繹l羹m veya yaklaan 繹l羹m haberi onlar覺 bu duruma d羹羹rebilir.
Kendilerini 癟ok zora sokan olaylar kar覺s覺nda insanlar覺n g繹sterdikleri dolays覺z ruhsal tepkilerin 癟ou normaldir ve ruhsal bir hastal覺a iaret etmezler. Bir olay覺n travmaya yol a癟覺p a癟mamas覺, koullara ve kiisel tecr羹beler edinmi tek tek insanlar覺n kendilerine bal覺d覺r. Mesela a覺r ekilde yaralanm覺 bir insan覺 g繹rmek yoldan ge癟en bir kimse i癟in travmatik olabilir, ama acil yard覺m personeli olan birisi i癟in genellikle b繹yle bir durum olaand覺r ve onda travmaya yol a癟maz. Ayn覺 zamanda, ta覺yamayacaklar覺 bir y羹k alt覺nda kalan madurlara verilecek sosyal destek de onlarda (ad覺na travma sonras覺 stres bozukluu denen) ruhsal bir sorunun ortaya 癟覺k覺p 癟覺kmayaca覺n覺 etkiler.
Hangi durumlar travmalara yol a癟abilir?
襤nsanlar覺 a覺r覺 derece y羹klenmeye maruz b覺rakan birbirinden farkl覺 olaylar bulunuyor.
Travmalara yol a癟an hem tesad羹flerin ortaya 癟覺kard覺覺 (kaza ve doal afetler gibi) durumlar ve hem de bizzat insanlar覺n oluturduu olaylar var. Bu sonuncularda insanlar dier insanlar覺 a覺r覺 y羹k alt覺na sokan olaylar覺 yarat覺rlar (mesela bedensel veya cinsel iddet kullan覺m覺). A覺r hastal覺klar, t覺bbi m羹dahaleler ve kay覺p yaant覺lar覺 da travmatik sonu癟lara yol a癟abilir.
Bundan baka a覺r覺 derece y羹klenmenin ne kadar s羹rd羹羹 ya da hangi s覺kl覺kla ortaya 癟覺kt覺覺 da farkl覺l覺klar dourur. Bir sald覺r覺 genellikle k覺sa s羹reli ve bir defal覺kt覺r. Buna kar覺l覺k elerin birlikteliindeki bedensel iddet uzun s羹reli olabilir ve y覺llar i癟inde defalarca tekrar edebilir.
Bir癟ok insan hen羹z daha 癟ocukluunda ve gen癟liinde travmalara yol a癟an durumlar yaar. Aktif bi癟imlerde insanlar 癟ocuklara ve gen癟lere aktif olarak iddet uygular. Mesela (d繹vmek, tokat atmak gibi) bedensel iddette, cinsel iddette veya duygusal iddette b繹yle olur. Cinsel iddet, madurun iradesine kar覺 iddet uygulayarak, onu derhal yaralamak ya da 繹ld羹rmekle tehdit ederek veya onun korunaks覺z bir durumundan faydalanmak suretiyle ger癟ekletirilen cinsel fiilleri kapsar. Duygusal iddetin anlam覺, mesela bir 癟ocua deersiz olduunu, sevilmediini, tehlikede olduunu veya sadece bakalar覺n覺n ihtiya癟lar覺n覺 kar覺lamak i癟in var olduunu telkin etmektir. ocuklar覺 ihmal etmek iddetin pasif bi癟imleri aras覺nda, 癟羹nk羹 癟ocuklar herhangi bir eyin gereinden 癟ok daha az覺na sahip olabilirler. Bedensel olarak ihmal edilen 癟ocuklar mesela yeterince korunmaz veya beslenmezler. Duygusal olarak ihmale urayan 癟ocuklar ihtiya癟 duyduklar覺 yak覺nl覺k ve g羹venden daha az覺yla yetinmek zorunda kal覺rlar.
Olaan羹st羹 a覺r y羹klenme yaratan olaylar ne kadar s覺k meydana gelir?
Travmatik deneyimlerinin t羹r羹 bak覺m覺ndan kad覺nlar ve erkekler aras覺nda farklar var. Cinsel iddete urayanlar覺n 癟ou kad覺n, ama kazaya ve sald覺r覺ya urayanlar覺n, savata esir d羹enlerin 癟ou erkek. Yal覺 erkekler gen癟lere g繹re daha fazla sava travmalar覺 yaam覺lar.
Olaan羹st羹 a覺r y羹klenme yaratan olaylara kar覺 hangi tepkiler tipik say覺l覺r?
Olay s覺ras覺nda g繹sterilen tepkiler
Y羹klenme yaratan olay s覺ras覺nda genellikle t羹m organizma alarma ge癟mi, y羹ksek stres alt覺na girmi ve hayatta kalmaya odaklanm覺 durumdad覺r. Bunun sonucunda insandan insana 癟ok farkl覺 olabilen deiik tepkiler ortaya 癟覺kabilir. Mesela a覺r覺 derecede korku, 癟aresizlik ve dehet duygular覺 oluabilir. Kimi insanlar kendilerini sersemlemi, akl覺 kar覺m覺 veya kendi kendisiyle, bakalar覺yla ya da 癟evresiyle balant覺lar覺 kopmu hisseder. Bu tepkiler 癟ou defa olaydan bir s羹re sonra yava yava kaybolur.
Olaydan sonra g繹sterilen tepkiler
Olaan羹st羹 a覺r y羹klenme yaratan bir olay覺n ard覺ndan can s覺k覺c覺 duygu, d羹羹nce ve bedensel duyular覺n olumas覺 tamamen normaldir.
Olay s覺ras覺nda meydana gelen tepkiler, olay bittikten sonra da bir s羹re daha devam edebilir (mesela tehdit alt覺nda kalma duygusu). Organizman覺n alarma ge癟me durumu da 癟ou kez olay覺n ard覺ndan devam eder. Bu durum uyku bozukluuna, i癟 huzursuzlua ve 羹rkeklie yol a癟abilir. Ek olarak bitkinlik, su癟luluk duygusu, kendini itham etme veya k覺zg覺nl覺koluabilir. B繹yle durumlar覺 yaayan insanlar 癟ou kez kendilerine ne olduunu anlamakta zorluk 癟eker. D羹羹ncelerin bu olaylar覺n etraf覺nda d繹n羹p durmas覺, insan覺n s覺radan olmayan bu deneyimleri ruhsal ileme denemesidir.
Genellikle tepkiler k覺sa bir s羹re (birka癟 saat ile birka癟 g羹n aras覺) sonra ortadan kalkar ve yaananlar覺 belli bir anlamsal balama oturtmak m羹mk羹n olur (Mesela ok korkun癟 bir olayd覺, ama art覺k sona erdi ve ben hayatta kald覺m).
Ortaya 癟覺kabilecek travma sonras覺 bozukluklar
ou kez y羹klenme yaratan bir olay覺n hemen ard覺ndan ruhsal bir hastal覺kolumaz. Fakat eer bir kimse y羹klenme yaratan yaant覺yla yeterince ba edememise ve sosyal 癟evresinden gelen destek yeterli deilse olay覺n sonu癟lar覺 o kimse i癟in ruhsal hastal覺klar覺n olumas覺na yol a癟acak kadar k覺s覺tlay覺c覺 olabilir. Meseladepresyonlar,korkuve ba覺ml覺l覺k hastal覺klar覺,bedenle ilikili bozukluklar, disosiyatif bozukluklar, akut y羹klenme tepkileri, travma sonras覺 stres bozukluklar覺 ya da uyum bozukluklar覺 ortaya 癟覺kabilir.
Eer felaket boyutunda a覺r覺 y羹klenmeden y覺llar veya on y覺llar ge癟tikten sonra h璽l璽 belirgin k覺s覺tlanmalar varsa, derine inen bozukluklar gelimi olabilir. B繹yle s覺k覺nt覺lar覺 olan insanlar覺n ek olarak mesela kendi duygular覺na veya baka insanlara yakla覺m覺nda kal覺c覺 a覺r sorunlar ve kendilerine kar覺 gelitirdikleri 癟ok olumsuz g繹r羹ler olabilir.
Akut y羹klenme tepkisi
Travmatik bir yaant覺n覺n dolays覺z sonucu olarak akut y羹klenme tepkisi ortaya 癟覺kabilir. Genellikle bu tepki birka癟 saat veya birka癟 g羹n aras覺 bir s羹re sonra kaybolur.
eitli yak覺nmalar oluabilir. Mesela kimi insanlar duygular覺n覺 hissetmez, kay覺ts覺z kal覺r, ak覺llar覺 kar覺覺r, kendilerini geri 癟eker. Kimileri kendilerini h璽l璽 a覺r tehdit alt覺nda hisseder ve bedensel olarak 癟ok huzursuzdur. Kimi insanlar olay覺 art覺k hat覺rlayamaz veya kendisinin ya da baka kimselerin (yabanc覺lama) ya da 癟evrenin deimi, yabanc覺 veya ger癟ek d覺覺 g繹r羹nd羹羹n羹 (ger癟eklik duyusunun kaybolmas覺) zanneder.
Bu yak覺nmalar ile birlikte korkular, depresif duygudurum bozukluu, bedensel yak覺nmalar ve mesela alkol veya ila癟 gibi maddelerin kullan覺m覺 ortaya 癟覺kabilir.
Eer bu ruhsal yak覺nmalar a覺r bir y羹klenme bi癟imindeki etkisini 4 haftadan fazla s羹reyle g繹sterirse, travma sonras覺 stres bozukluu s繹z konusu olabilir. Burada yak覺nmalar覺n ilk ortaya 癟覺k覺覺 gecikmeli olarak da, yani travmatik olaydan belli bir s羹re sonra da ger癟ekleebilir.
Y羹klenme yaratan yaant覺lar覺n baar覺yla 羹stesinden gelmek i癟in olay覺 yaayanlar ne yapabilirler?
Olaan羹st羹 y羹klenme yaratan bir veya birka癟 olay覺n ard覺ndan tehdit edici durum sonland覺r覺lmal覺 ve olabilen en geni g羹venlik salanmal覺d覺r. Kazalar ve b羹y羹k 癟apl覺 acil durumlarda polis, itfaiye ve kurtarma servisleri de yard覺mc覺 olur. B繹ylesi olaylar s覺ras覺nda veya sonras覺nda bir癟ok yerdepsikososyal acil durum bak覺m servisipersoneli ruhsal destek i癟in haz覺r bulunur. Yabanc覺 kimselerden veya aile ya da eleraras覺 iliki i癟inden kaynaklanan iddet durumunda polis veya dier bavuru yerleri (mesela g羹venli telefon dan覺mas覺, madurlar i癟in dan覺manl覺k yerleri, kad覺n s覺覺nak evleri veya gen癟lik daireleri) yard覺m edebilir.
Kritik durumlar s覺ras覺nda veya sonras覺nda, 繹zellikle g羹venlik ve kontrol kayb覺 癟ou kez y羹klenme yarat覺r. Bu nedenle b繹yle bir durum yaayanlar i癟in g羹venliklerinin yan覺s覺ra kendi hayatlar覺 羹zerinde yeniden olabildiince geni kontrolkazanmalar覺 癟ok 繹nemlidir. Bunun i癟in olabildiince 癟ok konuda bizzat kendilerinin karar vermesi yard覺mc覺 olur (mesela, imdi kimin yan覺mda olmas覺n覺 istiyorum, imdi nerede bulunmak istiyorum, v.s.).
Olaylar覺n olas覺 ruhsal sonu癟lar覺yla baa 癟覺kmak 癟ok enerji ister. Bundan dolay覺 癟ou defa b繹yle durumlar yaayan kimselerin y羹klenme kapasiteleri 繹nce azal覺r. O zaman belirli bir rahatlama salamak i癟in ho ve dinlendirici durumlara y繹nelmek uygun d羹er. Gerilim y羹ksekse 繹l癟羹l羹 derecede bedensel etkinliklerde bulunmak ve zorla beyne 羹羹en an覺lar覺n yol a癟t覺覺 y羹klenme kar覺s覺nda al覺覺k olunan ilerle megul olmak yard覺mc覺 olur.
Yaanm覺 a覺r覺 durumlara yakla覺mlar覺nda bu kimselere, onlara aina olan insanlar veya eitimli personel destek olabilir. G羹ven duyulan bu insanlara, rahatlat覺c覺 ama zora sokmayan 繹l癟羹de yaananlardan s繹z etmek yaant覺larla ba etmeyi kolaylat覺rabilir.
Y羹klenme yaratan olay覺 izleyen ilk g羹nlerde ve haftalarda, olay覺n yol a癟t覺覺 sonu癟lardan dolay覺 h璽l璽 iddetli 覺st覺rap 癟ekenler veya g羹nl羹k hayatta ciddi zorluklarla kar覺laanlar (mesela baa 癟覺kamama duygusu), yard覺m almak i癟in doktora veya psikoterapiste bavurmal覺d覺r. iddetli korkular, bedensel gerilim, uyuturulmu olma duygusu, travmatik durumu yeniden yaama, travmatik durumu hat覺rlamaktan sak覺nma, riskli davranma (mesela alkol veya uyuturucu kullan覺m覺nda art覺) veya benzer yak覺nmalar travma durumundan sonra da devam ederse doktor veya psikoterapist yard覺m覺na bavurulmas覺 tavsiye edilir.
Bakalar覺 nas覺l yard覺m edebilir?
Potansiyel olarak travmatik olan durum s覺ras覺nda dolays覺z destek
Belirtildii gibi potansiyel olarak travmatik olan olaylarda iddetli 癟aresizlik ve kontrol kayb覺 duygular覺 ortaya 癟覺kar. Onun i癟in verilen her destein amac覺, madurlar覺n olayla ba etme yeteneklerinin fark覺na varmas覺 ve bu yetenekleri kullanmas覺na katk覺 salamak olmal覺d覺r (z etkinlik yaant覺s覺n覺n g羹癟lendirilmesi). Bunun bir yolu, madurlar覺n kendileri i癟in imdi yararl覺 olan覺 olabildiince kendilerinin belirlemesidir.G羹venlik duygusu telkin etmek ve ayr覺ca y繹nlendirme sunmak i癟in madurlarla olabildiince sakin, a癟覺k ve net konumak yararl覺 olabilir. Yard覺mc覺lar madurlara ancak onlar覺n kesin onay vermesinden sonra dokunmal覺d覺r. Bazen olumsuz 繹n deneyimler temelinde ve iddetli korku ile gerilim alt覺nda, iyi niyetli bir dokunma tehdit olarak yaan覺r.
Potansiyel olarak travmatik olan durum sonras覺nda yak覺n kimselerin destek vermesi
Travma yaam覺 insanlar i癟in, g繹sterdikleri tepkiyi kendilerine yak覺n kimselerin anormal bir olaya kar覺 verilmi normal bir tepki olarak kabul etmesi ve kendilerinin yan覺nda durmas覺 繹nemlidir. Eer madur olan insan, kendine yak覺n kimselerle yaant覺s覺 羹zerine konumak isterse bu da 癟ok yararl覺 olabilir. Bu durumda madurun yan覺nda olmak ve onu dinlemek, ama anlatt覺klar覺 hakk覺nda h羹k羹m vermemek 繹zellikle tavsiye edilir, 癟羹nk羹 bu insanlar bazen kendilerini zaten iddetle su癟larlar. Ancak herkes kendisinin de y羹klenme s覺n覺rlar覺na dikkat etmeli ve gerekirse ayr覺ca profesyonel yard覺m almay覺 da 繹nermelidir. Madura yak覺n kimseler de travmatik duruma tan覺k olmular ve dolay覺s覺yla onlar da y羹klenme alt覺nda kalm覺larsa, birbirini kar覺l覺kl覺 a覺r覺 y羹klenmeye maruz b覺rakmamak i癟in olaya dahil olmam覺 baka kimselerle konumak yararl覺 olabilir.
