MODERN ZAMANIN YEN襤 襤CADI: TEKNOLOJ襤 VE 襤NTERNET BAIMLILII
Ba覺ml覺l覺k art覺k tek boyutlu bir kavram deil Deien ve gelien d羹nya, hayat覺m覺za yeni ba覺ml覺l覺klar da getirdi. Bunlar覺n ba覺nda g羹ndelik yaam覺, i baar覺s覺n覺, evlilik hayat覺n覺, akademik baar覺y覺 olumsuz etkileyen, kiiyi yaln覺zlat覺ran teknoloji ba覺ml覺l覺覺 geliyor. 襤nsan覺 sanal bir d羹nyaya hapsederek ger癟ek d羹nyadan koparan teknoloji ve internet ba覺ml覺l覺覺n覺 NP襤STANBUL N繹ropsikiyatri Hastanesinden Psikiyatri Uzman覺 Dr. Hakan Erkaya ile konutuk.
Son y覺llarda sanal ba覺ml覺l覺k kavram覺 iyice yayg覺nlat覺. Sanal ba覺ml覺l覺k denince ne anlamal覺y覺z?
Sanal ve ba覺ml覺l覺k kelimelerini yan yana getirip s繹zc羹k anlamlar覺 羹zerinden d羹羹n羹rsek, asl覺nda var olmayan fakat zihinde var olduu farz edilen bir ba覺ml覺l覺k t羹r羹nden bahsetmi oluruz ve bu tan覺mlama ile kafa kar覺覺kl覺覺n覺n 繹tesine ge癟emeyiz. Var olmayan, zihinde tasarlanan, yani sanal olan bir ba覺ml覺l覺覺n ne demek olduu ile ilgili karmaa yaanabilir. Bu y羹zden bu konuyu internet ve teknoloji ba覺ml覺l覺覺 terimleri 羹zerinden tart覺may覺 daha doru buluyorum.
O halde ba覺ml覺l覺ktan balayal覺m Ba覺ml覺l覺k genel olarak bir kiinin, ba覺ml覺 olduu nesneden uzak kalamamas覺 ve bu nesneye ulaamad覺覺nda yoksunluk belirtileri g繹stermesi, arama davran覺覺 i癟ine girmesi ile tan覺mlanabilir.
Ba覺ml覺l覺k dendiinde akla 繹nce alkol ve madde ba覺ml覺l覺覺 gelir, deil mi?
Evet, bir癟ok insan覺n akl覺na bu ba覺ml覺l覺klar gelir, ancak ba覺ml覺l覺k kavram覺n覺n kapsam覺 癟ok daha genitir. Alkol ve uyuturucular覺n v羹cuda al覺nmas覺 ile oluan biyolojik ba覺ml覺l覺klar覺n yan覺nda insan覺 davran覺sal boyutta 癟ok zorlayan, a覺r覺 ve riskli bir ekilde kumar oynama gibi durumlar da ba覺ml覺l覺k kavram覺 i癟inde ele al覺nmaktad覺r.
Yani bilinen ba覺ml覺l覺klar覺n d覺覺nda davran覺 a癟覺s覺ndan da ba覺ml覺l覺klar olduunu s繹yl羹yorsunuz.
Evet. Son y覺llarda hayat覺m覺z覺n vazge癟ilmezleri aras覺nda yerini alan internet, televizyon, cep telefonlar覺, video oyunlar覺 ve akl覺n覺z覺n alabilecei b羹t羹n teknolojik 羹r羹nler dier ba覺ml覺l覺k t羹rlerinde olduu gibi asl覺nda alt覺nda benzer biyolojik mekanizmalar覺n yatt覺覺 d羹羹n羹len davran覺sal bir ba覺ml覺l覺a doru bizleri s羹r羹klemeye balad覺. Bunlar覺 da g繹zden ka癟覺rmamal覺y覺z.
Bunlarda da yoksunluk belirtileri s繹z konusu oluyor mu?
Tabii. 襤nternet ve teknoloji ba覺ml覺l覺覺 da aynen dier ba覺ml覺l覺klarda olduu gibi kiinin kendi iradesi ile kontrol edemedii, kendini o davran覺覺 yapmaktan al覺koyamad覺覺 ve ba覺ml覺s覺 olduu teknolojik 羹r羹ne ulaamad覺覺nda yoksunluk yaad覺覺 bir durum olarak tan覺mlanabilir.
襤NTERNET BAIMLILII
襤nternet ve teknoloji ba覺ml覺l覺覺 konusunu biraz somutlat覺rabilir misiniz? Bu ba覺ml覺l覺klar tam olarak neleri kapsar? 襤nternetin 繹yle 癟ok kullan覺m alan覺 vard覺r ki, 癟ok farkl覺 alanlarda ba覺ml覺l覺a neden olabilir. Sohbet ba覺ml覺l覺覺, internet 羹zerinden oynanan online oyunlara ve kumara ba覺ml覺l覺k ve pornografi ba覺ml覺l覺覺n覺n yan覺nda, bakalar覺n覺n bilgisayar覺na girme ve ifre k覺rma, al覺veri yapma, a癟覺k artt覺rmalara kat覺lma ve bu linkleri reddedememe, s羹rekli haber kanallar覺n覺 gezme, a覺r覺 ve gereksiz bilgiyle y羹klenme ba覺ml覺l覺覺 gibi 癟ok say覺da kola ayr覺labilir.
襤nternet haricindeki teknoloji ba覺ml覺l覺覺 ise video oyunlar覺n覺n ba覺ndan kalkamama, a覺r覺 televizyon seyretme, ihtiyac覺 olmad覺覺, hatta maddi olanaklar覺 elvermedii halde s羹rekli teknolojik aletler sat覺n al覺p s羹rekli yenisini edinmeye 癟al覺ma, bu konuda kendini engelleyememe gibi bir癟ok alana yay覺labilir.
Art覺k hepimiz internet, cep telefonu vb. cihazlar kullan覺yoruz. Bunlara ba覺ml覺l覺kta 繹l癟羹 nedir? Hangi noktadan sonra ba覺ml覺l覺k riski s繹z konusu olur? Bir insan覺n internete bal覺 kalma s羹resi giderek art覺 g繹steriyorsa, kii bal覺 kald覺覺 s羹reyi k覺s覺tlamaya 癟al覺t覺覺 halde bunu bir t羹rl羹 baaram覺yorsa, internet kullan覺m覺 azalt覺ld覺覺nda ya da k覺s覺tland覺覺nda sinirlilik, huzursuzluk gibi yoksunluk belirtileri g繹steriyorsa, internete bal覺 kalabilmek i癟in ailesine ya da yak覺nlar覺na yalan s繹yleme gibi davran覺larda bulunuyorsa, internette a覺r覺 vakit ge癟irmesi nedeni ile okul, aile ve i hayat覺 olumsuz ekilde etkilenmeye balam覺sa ba覺ml覺l覺ktan s繹z etmek gerekir.
襤nternet ba覺ml覺l覺覺 ile birlikte baka ne gibi psikiyatrik sorunlar g繹r羹lebilir?
襤nternet ve teknoloji ba覺ml覺l覺覺 olan kiilerde sosyal fobi, dikkat eksiklii ve hiperaktivite bozukluu, depresyon, alkol ve madde ba覺ml覺l覺覺 gibi rahats覺zl覺klar daha s覺k g繹zlenir.
襤NTERNET BAIMLILII C襤DD襤 ZARARLAR VER襤YOR
襤nternet bir bilgi okyanusu iken nas覺l bir yakla覺m sonucu ba覺ml覺l覺a d繹n羹羹r?
B羹t羹n ba覺ml覺l覺klar覺n arka plan覺nda haz alma, tatmin olma ve ayn覺 duyguyu tekrar yaama istei yatar. Zararl覺 olduu genel kabul g繹ren alkol, sigara, uyuturucu ve toplumlar taraf覺ndan kabul g繹rmeyen a覺r覺 derecede kumar oynama gibi davran覺lar kontrol alt覺na al覺nmaya, hatta s覺n覺rland覺r覺lmaya 癟al覺覺lsa da tarihin her d繹neminde bir halk sal覺覺 sorunu olarak insanl覺覺n kar覺s覺na 癟覺km覺t覺r. 襤nsan yaam覺n覺n ayr覺lmaz bir par癟as覺 haline gelmi olan bir nesnenin yarataca覺 ba覺ml覺l覺覺n boyutlar覺 a癟覺k癟as覺 beni bir psikiyatri uzman覺 olarak endielendiriyor.
Endienizin temelinde tam olarak ne var?
Bu c羹mlemin ard覺ndan yasak癟覺 bir zihniyete sahip olduum gibi bir yanl覺 anla覺lmaya mahal vermek istemem. Fakat okulda baar覺l覺 olsun, derslerinden geri kalmas覺n, teknolojiyi takip etsin diyerek 癟ocuklar覺na s覺n覺rs覺z teknolojik imk璽n salayan aileler bir s羹re sonra 癟ocuklar覺n覺 bilgisayar ba覺ndan kald覺ramamaktan yak覺nmaya balayabiliyorlar. Tabii ki okul ve sosyal hayatla ilgilenmemeye balama, iin ikincil sonucu.
Yani iyi bir d羹羹nce ile yola 癟覺k覺lsa bile sonu癟 bazen istenmeyen ekillerde olabiliyor, 繹yle mi?
Evet, 繹yle. B羹t羹n ba覺ml覺l覺klar asl覺nda hayatla yaanan bir k覺sa devredir. Mesela uyuturucu veya alkol etkisindeki bir insan belli bir noktadan sonra bakalar覺na ihtiya癟 duymamaya balar. Madde etkisinde olduu s羹rece yaad覺覺 hayal d羹nyas覺nda kendi kendine yeterli ve rahat olduu duygusunu yaayarak tatmin olur. Ger癟ek yaamda kendisini zorlayacak ilikilerdense hayal d羹nyas覺nda uyuturucu etkisi ile yaamak ona 癟ok daha kolay ve cazip gelir. G羹n ge癟tik癟e ger癟ek hayattan uzakla覺rken ba覺ml覺s覺 olduu madde ya da davran覺 kal覺b覺 hayat覺n覺n merkezine oturur.
Bu anlatt覺覺n覺z eyler bir bak覺ma hayat覺 覺skalamak, kendine k羹癟羹k bir d羹nya oluturmak anlam覺na geliyor
Evet, benim tam olarak s繹ylemeye 癟al覺t覺覺m ey de bu. Bir ba覺ml覺l覺k nesnesi olarak interneti d羹羹nmenizi istiyorum. Herhangi bir yerdesiniz. Bir bilgisayar ekran覺n覺n kar覺s覺nda oturuyorsunuz. n羹n羹zde tular, yani kontrol paneli var; hayat覺n覺z覺n kontrol paneli. B羹t羹n g羹癟 sizde Tek bir tula d羹nyan覺n istediiniz y羹z羹n羹 g繹rebilirsiniz. Ger癟ek d羹nyada bir insan覺n ihtiya癟 duyabilecei hemen her eyi, hatta daha fazlas覺n覺 vaat eder. Televizyon gibi ilkel de deildir. Sadece sizi oyalamaz, ayn覺 zamanda sizinle ilikiye girer. Konuursunuz, sohbet edersiniz, a覺k olursunuz, al覺veri yapars覺n覺z, kumar oynars覺n覺z, bankaya gidersiniz, gezersiniz Evin d覺覺nda ger癟ek insanlar覺n aras覺nda ne yap覺yorsan覺z o ekran覺n kar覺s覺nda da ayn覺lar覺n覺 yapabilirsiniz; 羹stelik daha kolay bir yoldan. Ve sadece bir ekran size yetmeye balad覺覺nda hayatla da k覺sa devreniz balam覺 demektir. Ger癟ek hayat覺 pas ge癟meye balars覺n覺z.
Baz覺 ebeveynler ise 癟ocuklar覺n derslerini etkiler diye eve internet balatm覺yorlar. Peki bu t羹r korumac覺 davran覺 doru mu?
Evet, burada ger癟ek bir 癟eliki var. Ba覺ml覺l覺k yapan uyuturucular覺 yasaklayabilirsiniz, kumar覺 s覺n覺rlayabilirsiniz fakat internet hakk覺nda b繹yle bir ey m羹mk羹n m羹? Yasaklamak ya da eve bilgisayar almamak tabii ki 癟繹z羹m deil, ayr覺ca 繹nerilebilecek bir y繹ntem de deil.
Bu durumda yap覺lacak en doru ey nedir?
Bilgisayar ve internet tabii ki bizim hayat覺m覺zda olduu gibi 癟ocuklar覺n da hayat覺nda olacak. Burada bilgisayardan korkmak yerine 癟ocuklar覺n bilgisayarla olan ilikilerini d羹zenlemek, onlara keyif alacaklar覺 baka ilgi alanlar覺 kazand覺rmak en 繹nemli stratejidir. Okul d覺覺nda 癟ocuklar severek yapacaklar覺 hobiler bulmak, sosyalleebilecekleri ortam salamak, Bilgisayardan holan覺yor diye onlar覺 kendi hallerine b覺rakmamak gerekir. ocuun bilgisayarla ilikisi bozulmaya ve ba覺ml覺 davran覺覺 gelimeye balad覺ktan sonra onu bu davran覺tan uzaklat覺rmaya 癟al覺mak 癟ok daha zordur. Bu y羹zden ba覺ml覺l覺覺n olumas覺n覺 engellemek daha 繹nemlidir.
