Maladaptive Daydreaming, bir diğer deyişle “Hayallerin Kontrolden Çıkması” insanı hayattan uzaklaştırıp sürekli şekilde hayal kurmaya neden olan bir psikiyatrik durumdur. Buna uyumsuz hayal kurma da diyebiliriz. Uyumsuz hayal kurma, kişinin aşırı hayal kurmasının insanlarla iletişimin yerini aldığı ve günlük işlerin aksatıldığı bir durumdur. Bu uyumsuz hayal kurma isteğinin, kişinin ve duygularının gerçeğe bağlı kalma yeteneğini körleştirdiği zamanla ortaya çıkmıştır. Ayrıca Daydreaming, çoğu insan için günlük hayatlarının ayrılmaz bir bütünü haline gelmiştir. Maladaptive Daydreaming İsrail’de Hayfa Üniversitesi’nde Prof. Dr. Eliezer Somer tarafından tespit edilmiştir.
Küçük yaşlardan itibaren varlığını gösteren Daydreaming, çoğu çocukta sosyal çevre ile değil de hayalleri ile oynama olarak seyrini göstermektedir. Çoğu insan ise 14-15 yaşlarından itibaren başladığını ve yıllar geçmesine rağmen tüm günlerini hayalleri ile geçirdiklerini belirtmişlerdir. Kişilere şizofreni tanısı konulmayı düşünülse de konulmamıştır, çünkü kurdukları hayallerin gerçek olmadıklarını kabul etmektedirler.
Uyumsuz Hayal Kuruyorsanız Nasıl Anlarsınız?
Uyumsuz hayal kuran insanların birden fazla etkenle belirtilerini gösterdiği gözlenmekte olup bu etkenlerin hepsi her insanda görülmemekte ve aynı şekilde seyir etmemektedir. Ortak belirtiler ise şunlardır:
Kendi karakterleriyle hikâye benzeri özellikleri ile canlı hayaller
Gerçek hayattaki olayların tetiklediği hayaller
Günlük yapılması gereken görevleri tamamlayamama
Gece uyumakta zorluk çekme
Hayal kurmaya devam etmek için arzu duyma
Hayal kurarken aynı hareketleri tekrar etme
Hayal kurarken yüz ifadeleri, jest mimik yapma
Hayal kurarken fısıldama ve konuşma
Uzun süre boyunca hayal kurma (saatlerce) gibi belirtiler gözlenmektedir.
Günlük yükümlülüklerine ve rutinlerine katlanmak yerine kendilerini iç dünyalarına kaptırmak için kendilerini çıldırmış hissediyorlar. Bu durum, Ruhsal Bozuklukların Tanısal ve Sayımsal El Kitabında (DSM) resmi olarak psikiyatrik bir bozukluk olarak kabul edilmemektedir. Bu durumu Somer şu ifadeler ile açıklamıştır:
‘’Farklı popülasyonlarda daha fazla araştırma yapılması, çoğaltılması ve genişletilmesi gerekiyor. Aynı zamanda, bu eşsiz hayali formda yer alan beyin mekanizmalarını daha iyi anlamak için beyin görüntüleme çalışmalarını yürütmeliyiz ve neden bu kadar çok bağımlılık yaratabileceğimizi de belirtmeliyiz.”
Uyumsuz Hayal Kurma Tedavi Edilebilir Mi?
Uyumsuz hayal kurmayı teşhis etmek için herhangi bir yöntem bulunamamıştır. Somer ise Maladaptif Daydreaming Scale’i (MDS) geliştirmiştir. MDS, kişinin uyumsuz hayal kurup kurmadığını deneyip denemediğini belirlemek için yardımcı olabilir.
MDS 14 bölümlük bir ölçek olup uyumsuz hayal kurmanın 5 özelliğini değerlendirmektedir. Bunlar;
- Kurulan hayallerin içeriği (detayı)
- Bir kişinin hayal etme yeteneğini kontrol etme becerisi
- Hayal kurmanın neden olduğu rahatsızlık derecesi
- Bir kişinin hayal kurmanın algılanan yararları
- Hayal kurma yetisinin günlük yaşamı ne derece etkilediği ve hayal kurma belirtilerini ne sıklıkla yaşadıklarını değerlendiriyor.
Somer’ in, MDS çalışmasından ve onaylanmasından bahsedilecek olursa;
45 ülkeden 447 İngilizce konuşan birey ile gerçekleştirilmiştir. 3-korelasyonlu faktörler modeli, en iyi öğrenme becerileri, Kinestezi ve Bozukluk, ilgili ödüllendirici deneyimleri yakalamanın yanı sıra uyumsuz hayal kurma psikolojik bozulma altta yatan boyutlarını incelenmiştir. MDS puanları, hayal kurma sırasında obsesif-kompulsif davranış ve düşünceler, dissosiyatif eğilim, dikkat eksikliği ve yüksek mevcudiyet duygusu ile ilişkiliydi ama psikotik belirtilerle daha az ilişkili gözlenmiştir. MDS ve alt ölçeği iyi geçerlilik, sağlam iç tutarlılık ve zamansal istikrar göstermiş ve kendini tanımlayan bireyler arasında uyumsuz hayal kurma olan ve olmayan kişiler arasında iyi bir ayrım göstermiştir. Bu yöntemin, Daydreaming tedavisinin geliştirilmesine ışık tutacak olan bir yöntem olduğu düşünülmektedir.
Bir diğer uyumsuz hayal kurma tedavi çalışmasında ise araştırmacılar fluvoksamin’in uyumsuz bir daydreamer’in hayallerini kontrol etmesine yardım etmede etkili olduğunu bulmuşlardır. Fluvoksamin ilacının intihara meyil ettirdiği ve kara kutu uyarısı olduğu bilinmektedir. Fluvoksamin, beyninizdeki serotonin denilen bir kimyasal miktarının artmasına yardımcı olur. Bu değişiklik obsesif kompulsif bozukluğun belirtilerinin tedavisine yardımcı olur.
Uyumsuz hayal kurmanın arkasında ne yatar?
Bu rahatsızlık hala açıklama ve analiz aşamasında, yani bir hastalık olarak literatüre geçmiş değil. Bununla birlikte, bu hastaları muayenelerinde günlük olarak tedavi eden birçok psikiyatrist ve destek olmaya çalışan psikolog mevcut. Ayrıca, verilerin ve tedavisel yaklaşımların güncellenmesi için sık sık makalelerin yayınlandığını da görebiliriz. Bu nedenle, bu bozukluk gitgide sınırlandırılıyor ve mesleki uygulamalar da sahip olduğumuz bilgileri doğrulamaktadır.
Uyumsuz hayal kurma bozukluğu asla bir başına ortaya çıkmaz. Bu duruma genelde başka hastalıklar veya altta yatan birtakım sorunlar eşlik eder:
İstismara uğramış ya da hayatlarının bir bölümünde başka travmatik deneyimler yaşamış insanlar.
Depresyon hastaları, aşırı hayal kurma bozukluğu da gösterebilir.
Obsesif kompulsif bozukluğu olan bireyler.
Sınırda kişilik bozukluğu ya da bağlantılı bozukluklar.
Ayrıca, Otizm spektrumunda olan insanların bu tür bir bozukluğa yatkınlık gösterdiği de gözlenmiştir.
Uyumsuz hayal kurma bozukluğu tedavisi:
Uyumsuz hayal kurma bozukluğu olan bir hastayla ilgilenen profesyonel, ilk olarak, bozukluğun altında yatan sebebin tam olarak ne olduğunu anlamaya çalışacaktır. Tedavisel strateji, bu nedenle, obsesif kompulsif bozukluğu olan biriyle depresyonda olan biri için aynı olmayacaktır. Bu, hem karşılaşılan bir zorluk hem de probleme yaklaşırken bir başlangıç noktasıdır.
Aynı zamanda, Psikiyatrist Eliezer Somer, bu tür bir klinik problemi teşhis edebilen bir ölçek geliştirmiştir: “Uyumsuz Hayal Kurma Ölçeği (MDS)”, bu bozukluğu tanımlayan 14 ölçeğe sahiptir. Bu ölçek, söz konusu bozukluğu şizofreni ya da psikoz gibi hastalıklardan ayırt etmeyi amaçlar.
Öte yandan, bir psikoterapi tekniği olan ve benim de uygulayıcısı olduğum; EMDR (Göz Hareketini Duyarsızlaştırma ve Yeniden İşleme), bu bozukluğun tedavisinde oldukça fayda göstermektedir. Travmatik olayların neden olduğu duygusal zorlukları çözmek adına ilginç bir yaklaşımdır. 1987 yılında Francine Shapiro tarafından oluşturulmuştur.
“Zihin, bazen, öyle bir darbeyi işler ki onu kendi izolasyonunda gizler. Bazen, gerçeklik sadece acıdır ve bu acıdan kaçmak için, zihin, gerçekliği terk etmek zorunda kalır.” – Patrick Rothfuss
Aynı şekilde, bilişsel-davranışçı terapi de etkili bir tedavi yöntemidir. Bu terapinin hedefleri şunlardır:
- Bireyin gerçekle bağlantısını kurmak.
- Düzenlenmiş faaliyetleri ve zaman kontrolünü teşvik etmek.
- Hayal kurmayı tetikleyen uyaranları tanımlamak.
- Dikkati geliştirmek.
- Sağlıklı yaşam alışkanlıklarını geliştirmek.
- Hastayı günlük dinamiklere entegre eden uğraşları teşvik etmek.
Sonuç olarak, bazı davranışların bizi sorumluluklarımızdan ve dolu dolu, mutlu ve sorumlu bir hayatın tadını çıkarma fırsatından ne zaman uzaklaştıracağını bilmek önemlidir. Aşırı hayal kurma, bazen, kendimizi bize zarar veren ya da anlam bulamadığımız bir gerçeklikten izole etmesi için kullandığımız bir “çare” olabilir.
Hayat kalitenizi olumsuz etkilediğini düşündüğünüz bir hayal kurma durumu içindeyseniz mutlaka bir ruh sağlığı profesyoneline başvurmanızı tavsiye ederim. Ruhsal değerlendirme sonrası içinde bulunduğunuz tablonun belki de hiçbir müdahale gerektirmeyen bir tablo olduğu ortaya çıkacaktır. Eğer müdahale gerektirir bir tablo içindeyseniz, o zaman da size en uygun tedavi ve/veya terapi yöntemini uzmanla birlikte kararlaştırmanız gerekecektir.
Gülşah Meral Özgür
Psikiyatrist, Psikoterapist
