Anne ve babalar, erkek ve k覺z 癟ocuklar aras覺nda daha yaam覺n ilk y覺llar覺ndan itibaren farkl覺l覺klar g繹zlemlediklerini, erkek 癟ocuklar覺n genelde oyuncak arabalara ilgi g繹sterirken k覺z 癟ocuklar覺n zamanlar覺n覺n b羹y羹k b繹l羹m羹n羹 oyuncak bebeklerle oynayarak ge癟irdiini belirtiyor.
ok say覺da ebeveyn erkek 癟ocuklar覺n daha sald覺rgan olduu, k覺z 癟ocuklar覺n ise empati kurmada daha baar覺l覺 olduunda g繹r羹 birlii i癟inde.
Ger癟ekten de cinsiyetler aras覺nda d羹羹n羹ld羹羹 kadar fark var m覺?
Yoksa onlar i癟in se癟tikleri oyuncaklarla ebeveynler mi 癟ocuklar覺n覺 y繹nlendiriyor?
Fen bilimlerinde erkeklere g繹re 癟ok daha az say覺da kad覺n bilim insan覺 olmas覺 bir rastlant覺 m覺?
Amerikal覺 yazar ve iliki dan覺man覺 John Grayin kad覺nlar ve erkekler aras覺ndaki iletiimi irdeleyen Erkekler Marstan Kad覺nlar Ven羹sten adl覺 kitab覺 yedi milyon satarak 1990lar覺n en fazla okunan kitaplar覺ndan biri olmutu. Kitab覺n bal覺覺 ve konusu pop羹ler k羹lt羹r羹n de bir par癟as覺 haline geldi. Gray, erkeklerin ve kad覺nlar覺n adeta farkl覺 gezegenlerden geldiini, kendi gezegenlerine 繹zg羹 al覺kanl覺klar覺 olduunu yaz覺yordu. rnein kad覺nlar覺n kendilerini rahats覺z eden bir konuyu biriyle payla覺p ona anlatmak istediini, oysa erkeklerin sadece dinlemek yerine hemen 癟繹z羹mler 羹retip bunlar覺 繹nermeye balad覺覺n覺 dile getiriyordu. Bu da iki taraf aras覺nda doyurucu bir iletiim kurulmas覺n覺 engelliyordu.
Eer cinsiyetler aras覺nda ger癟ekten farkl覺l覺klar varsa onlar覺n arkas覺nda da bu davran覺lar覺 y繹neten biyolojik nedenler olmal覺. Bu sorular覺n cevaplar覺n覺 arayan bilim insanlar覺 doal olarak davran覺lar覺m覺z覺 y繹neten beyne, beynin yap覺s覺na ve ilevlerine y繹neldi. Erkek ve kad覺n beyni aras覺nda yap覺sal ve ilevsel farklar olup olmad覺覺n覺 belirlemeye 癟al覺t覺lar. Uzun bir s羹redir yeni doan bebekler aras覺nda cinsiyet a癟覺s覺ndan davran覺 farkl覺l覺klar覺 olduu konusunda ipu癟lar覺 vard覺. Ancak davran覺lar覺n yaam覺n ilerleyen d繹nemlerinde sosyal ve bilisel fakt繹rler taraf覺ndan etkileniyor olmas覺, doumla gelen farkl覺l覺klar覺n ger癟ek olup olmad覺覺 konusunda belirsizlie neden oluyordu. rnein k覺z 癟ocuklar覺 oyuncak bebeklerle, erkek 癟ocuklar oyuncak arabalarla oynamay覺 ger癟ekten kendileri mi se癟iyor, yoksa oyuncak tercihleri anne ve babalar覺n se癟imi sonucu mu ekilleniyor?
Bilimsel Deneyler
Bu soruya cevap bulmak 羹zere yola 癟覺kan Texas A&M niversitesinden Gerianne Alexander ve Melissa Hines, 癟ocuklar aras覺nda g繹zlenen oyuncak tercihi farklar覺n覺n ne 繹l癟羹de doutan gelen bir 繹zellik olduunu belirlemeye 癟al覺t覺. Alexander ve Hines, oyuncak tercihini etkileyebilecek sosyal ve bilisel etkenlerden ar覺nm覺 bir ortam salaman覺n imk璽ns覺z olduunu bildikleri i癟in arat覺rmalar覺n覺 biyolojik olarak insana en yak覺n t羹rlerden biri olan maymunlarla yapt覺.
Daha 繹nce hi癟 oyuncak g繹rmemi maymun topluluklar覺nda maymunlar覺n oyuncaklara verecei tepkiler, oyuncak tercihinin biyolojik temellerinin olup olmad覺覺 hakk覺nda kesin cevaplar elde edilmesini salayacakt覺. Arat覺rmada vervet maymunlar覺 (Cercopithecus aethiops sabaeus) kullan覺ld覺. Maymunlara top, polis arabas覺, bebek, tencere, resimli kitap ve i癟i doldurulmu bez bir k繹pek olmak 羹zere alt覺 oyuncak verildi. Maymunlar filme al覺narak her bir oyuncakla ge癟irdikleri zaman belirlendi. Oyuncaklar, daha 繹nce 癟ocuklarla yap覺lm覺 olan 癟al覺malara dayan覺larak 繹zellikle 羹癟 grup olarak se癟ilmiti:
Erkeksi (top ve araba), kad覺ns覺 (bebek ve tencere) ve n繹tr (kitap ve k繹pek). Veriler deerlendirildiinde maymunlar覺n t覺pk覺 癟ocuklar gibi cinsiyete bal覺 oyuncak tercihi yapt覺覺 ortaya 癟覺kt覺. Erkek maymunlar zamanlar覺n覺 daha 癟ok topla ve arabayla, dii maymunlar daha 癟ok bebekle ve tencereyle oynayarak ge癟irmiti. Her iki cinsin n繹tr oyuncaklarla ge癟irdii zaman ayn覺yd覺. Bu arat覺rman覺n sonu癟lar覺, birbirine biyolojik olarak 癟ok yak覺n olan bu iki t羹r羹n oyuncak tercihlerinin sosyal ve bilisel etkenlerden ba覺ms覺z olduunu, dolay覺s覺yla cinsiyete dayal覺 olduunu g繹steriyordu.
Arat覺rmac覺lar hem k覺z 癟ocuklar覺n hem dii maymunlar覺n oyuncak bebek ve tencereyle daha fazla zaman ge癟irmesini annelik g羹d羹s羹ne bal覺yor. Erkek 癟ocuklar覺n ve erkek maymunlar覺n araba ve topla daha fazla zaman ge癟irmesini ise bu oyuncaklar覺n onlar覺n harekete ge癟mesini ve konum belirleme yetilerini kullanmas覺n覺 salamas覺na bal覺yorlar. Bu sonu癟lar覺, insanlarda ve dier primatlarda diilerin milyonlarca y覺ld覺r zamanlar覺n覺n 癟ounu yeni doanlara bak覺p b羹y羹tmekle ge癟irmesinin, erkeklerin ise avlanma, yiyeceklerin yerini belirleme ve e bulmak i癟in ge癟irmesinin dourduunu d羹羹n羹yorlar.
Cambridge niversitesinden Simon BaronCohen liderliinde bir arat覺rma grubu cinsiyete ba l覺 farkl覺l覺klar覺 belirlemek 羹zere yap覺lan ilgin癟 bir 癟al覺mada, doumlar覺 羹zerinden sadece 24 saat ge癟mi 102 bebee bir kad覺n y羹z羹 ve bir top 羹zerine yap覺t覺r覺lm覺 ama deiik k覺s覺mlar覺n覺n (g繹z, a覺z, burun) yerleri deitirilmi mekanik bir y羹z fotoraf覺 g繹sterdi. Arat覺rmac覺lar覺n amac覺, bebeklerin ka d覺n y羹z羹ne veya farkl覺 ko numlarda olsa da ayn覺 y羹z k覺s覺mlar覺n覺 i癟eren bir y羹ze ne kadar s羹reyle bakt覺kla r覺n覺 belirlemekti. Bebek leri y羹zlere bakt覺klar覺 s覺ra da filme ald覺lar. K覺z bebek ler zamanlar覺n覺n % 36s覺n da kad覺n y羹z羹ne bakarken erkek bebekler zamanla r覺n覺n % 25inde kad覺n y羹 z羹ne bakt覺.
Bunun aksi ne, erkek bebekler zamanlar覺n覺n % 43羹nde mekanik y羹ze bak t覺. K覺z bebeklerde bu oran sadece % 17ydi. Bu sonu癟lar erkek be beklerin mekanik y羹ze, k覺z bebeklerin ise kad覺n y羹z羹ne daha fazla ilgi g繹sterdiini ortaya koyuyordu.
Ayr覺ca bu bebekler doumlar覺 羹zerinden sadece 24 saat ge癟tii ve hen羹z herhangi bir sosyal veya bilisel etki alt覺nda kalmad覺klar覺 i癟in, cinsiyete bal覺 bu farkl覺l覺klar覺n temellerinin biyolojik olduu anla覺l覺yordu. Her ne kadar bu 癟al覺ma bebekleri grup olarak deerlendirmi olsa da, elde edilen sonu癟lar k覺z bebeklerin/kad覺nlar覺n erkek 癟ocuklara/yetikin erkeklere g繹re daha sosyal olmas覺na biyolojik bir a癟覺klama getiriyordu.
Bu sonu癟lar bu konuda daha 繹nce yap覺lm覺 癟al覺malarda elde edilen ve k覺z bebeklerin/ kad覺nlar覺n g繹ze bakma, duygusal ifadelere kar覺 hassasl覺k ve hik璽yelerdeki sosyal konular覺 kavrama a癟覺s覺ndan erkeklerden daha iyi olduunu g繹steren verileri de destekliyordu. Bilim insanlar覺 uzun bir s羹re erkek ve kad覺n beyni aras覺ndaki farkl覺l覺klar覺 hormonlara ve beynin hormon salg覺lanmas覺nda 繹nemli rol羹 olan hipotalamus b繹lgesine atfetti. Fakat bilimsel ilerlemeler sonucunda, cinsiyetler aras覺nda ki farklar覺n 癟ok say覺da bilisel 繹zellik ve davran覺 羹zerinde (haf覺za, duygu, g繹rme duyum, stres hormonlar覺na beynin verdii tepki gibi) 繹nemli etkileri olduu bulununca, bu g繹r羹 terk edildi.
Bu ilerlemelerde 羹phesiz PET (pozitronemisyon tomografi), MRI (manyetik rezonans g繹r羹nt羹leme) ve fMRI (ilevsel manyetik rezo nans g繹r羹nt羹leme) gibi, beyni d覺ardan g繹r羹nt羹lemeyi salayan tekniklerin gelitirilmesi en 繹nemli rol羹 oynad覺. Bu teknikler sayesinde sal覺kl覺 beyinlerin nas覺l iledii hakk覺nda olaan羹st羹 bilgi ler elde ettik. Erkek ve kad覺n beyninin beyin g繹r羹nt羹leme teknikleri kullan覺larak kar覺lat覺r覺lmas覺, bu iki cinsiyet aras覺nda yap覺sal birtak覺m farkl覺l覺klar olduunu ortaya 癟覺kard覺. Harvard niversitesinde psikoloji profes繹r羹 Jill M. Goldstein liderliinde bir grup bilim insan覺, MRI tekniini kulland覺klar覺 bir 癟al覺mada, kad覺nlarda beynin frontal korteks ad覺n覺 verdiimiz, ileri d羹zey bilisel ilevlerden (karar verme, planlama gibi) sorumlu olan k覺sm覺n覺n ve ayr覺ca limbik sistem olarak adland覺rd覺覺m覺z beyin b繹lgesinde yer alan baz覺 k覺s覺mlar覺n, 繹rnein hipokampusun, erkeklerde olduundan daha b羹y羹k olduunu buldu.
te yandan erkeklerde de parietal korteks ad覺n覺 verdiimiz, g繹rseluzamsal alg覺lamadan sorum lu b繹lge ile amigdala ad覺n覺 verdiimiz badem eklindeki, duygusal (繹rnein tehlike kar覺s覺ndaki) tepkimizi belirleyen b繹lgenin daha b羹y羹k olduunu buldular. Burada kar覺lat覺rmalar覺n beyinler aras覺nda deil, o b繹lgenin b羹y羹kl羹羹n羹n beynin t羹m羹ne oran覺 aras覺nda yap覺ld覺覺n覺 belirtmek gerekiyor. Bir dier deyile, erkek beyninde amigdalan覺n b羹y羹k olduu s繹ylenirken, erkeklerde amigdalan覺n beynin t羹m羹ne oran覺n覺n, kad覺nlarda amigdalan覺n beynin t羹m羹ne olan oran覺ndan daha y羹ksek olduu kast ediliyor. Einstein覺n beyni 羹zerinde yapt覺覺 癟al覺malarla bilinen, Kanadan覺n McMaster niversitesinden sinirbilimci Sand ra Witelson 1970lerde yapt覺覺 癟al覺malarda erkek 癟ocuklar覺n okurken 癟ounlukla beyin lerinin sadece bir yar覺k羹 resini, k覺z 癟ocuklar覺n ise 癟ounlukla iki yar覺k羹 reyi de kulland覺覺n覺 buldu.
Witelsonun amac覺 asl覺nda beyindeki cinsiye te dayal覺 farkl覺l覺k lar覺 arat覺rmak deildi. Onun hedefi beyindeki yap覺sal farkl覺l覺klar覺n akl覺 ve zek璽y覺 nas覺l etkiledi ini bulmakt覺. Ayr覺ca solaklar覺n beyinleri ile sa ellerini kullananlar覺n beyinleri aras覺nda ne t羹r farkl覺l覺klar olduunu da merak ediyordu. Bu sorular覺n cevab覺n覺 繹renmenin tek yolu deneklerin beyinlerinin yap覺s覺n覺 belirleyip onlar覺 kar覺lat覺rmakt覺. Witelson on y覺l boyunca 繹l羹mc羹l kanser hastalar覺ndan g繹n羹ll羹 olanlar覺n beyinlerini yaama veda etmelerinden sonra toplad覺 ve laboratuvarda koruyucu s覺v覺lar i癟inde depolamaya balad覺. Hastalar hayattayken yaamlar覺, al覺kanl覺klar覺, fiziksel ve zihinsel ilevleri ve yetenekleri hakk覺nda detayl覺 bilgi toplad覺. 1987ye gelindiinde Witelson toplam 120 erkek ve kad覺n beyni biriktirmiti. Onlar覺 teker teker detayl覺 olarak incelemeye balad覺. Beyinlerin deiik b繹lgelerinin hacimlerini 繹l癟t羹, gri madde olarak bilinen ve sinir h羹crelerinin bulunduu beyin b繹lgelerindeki sinir h羹crelerinin say覺s覺n覺, sinir h羹creleri aras覺ndaki balant覺lardan oluan beyaz madde miktar覺n覺 belirledi. Her bir beyne ait bilgileri toplad覺ktan sonra bu sefer beyinleri birbirleriyle kar覺lat覺rd覺. Beyinler aras覺nda farkl覺l覺klar vard覺.
襤in ilgin癟 yan覺, farkl覺l覺klar覺n tek a癟覺klamas覺 beyinlerin sahiplerinin cinsiyetiydi. rnein bir hasta solaksa iki beyin yar覺k羹resini birbirine balayan, iki yar覺k羹re aras覺nda iletiim salayan korpus kollosum ad覺 verilen yap覺 daha b羹y羹kt羹; fakat bu ger癟ek sadece erkekler i癟in ge癟erliydi. Kad覺nlar solak da olsalar, sa ellerini kullan覺yor da olsalar korpus kollosumun b羹y羹kl羹羹 a癟覺s覺ndan aralar覺nda bir fark yoktu. Beynin dier b繹l羹mlerinde de ben zer bir durum s繹z konusuydu.
Erkekler aras覺nda, solak olanlar ile sa ellerini kullananlar覺n beyinlerinin baz覺 b繹lgelerinin b羹y羹kl羹羹 aras覺nda fark varken, kad覺nlarda b繹yle bir farkl覺l覺k yok tu. Witelson beynin deiik b繹l羹mlerindeki sinir h羹crele rinin say覺lar覺n覺 incelediinde, kad覺nlarda bey nin d覺 k覺sm覺n覺 oluturan ve korteks ad覺 n覺 verdiimiz k覺s覺mda sinir h羹creleri nin birbirlerine daha yak覺n oldu unu ve bu k覺s覺mda erkek bey nine k覺yasla % 12 daha faz la sinir h羹cresi olduunu kefetti.
Witelsona g繹re bu fark, kad覺n bey ninin erkek beynin den k羹癟羹k olmas覺 na ramen (ortala ma bir erkek beyni ortalama bir kad覺n beyninden % 9 da ha b羹y羹k) kad覺nlarla erkeklerin ay n覺 ak覺l ve zek璽 d羹ze yine sahip olmas覺n覺 a癟覺kl覺yor. Ayr覺ca ka d覺nlarda temporal lo bun dil ve kavrama ile ilgili olan b繹l羹mlerinde de sinir h羹crelerinin daha youn olduu bulundu. Kad覺nlar覺n s繹zel yeteneklerinin genelde erkeklerinkinden daha geli mi olmas覺n覺n nedeni belki de bu farktan kaynaklan覺yor.
Harvard niversitesinde psikoloji profes繹r羹 Jill M. Goldstein ge癟tiimiz yirmi be y覺l i癟inde yap覺lan bilimsel 癟al覺malar覺n, belli s繹zel ve duygusal yetenekleri belirleyen testlerde kad覺nlar覺n daha iyi, belli say覺sal ve uzamsal yetenekleri belirleyen testlerde ise erkeklerin daha iyi ol duunu g繹sterdiini, ancak bu cinsiyet farkl覺l覺klar覺n覺n her t羹r s繹zel ve say覺sal yetenek i癟in ge癟erli olmad覺覺n覺 bildiriyor. y le ki bu 繹zellikler a癟覺s覺ndan sadece kad覺nlar veya sade ce erkekler aras覺nda bel li bir yetenek a癟覺s覺ndan g繹 r羹len farkl覺l覺klar, grup ola rak kar覺lat覺r覺ld覺klar覺nda erkekler ve kad覺nlar aras覺nda g繹r羹len farkl覺l覺klardan 癟ok da ha fazla olabiliyor.
Golstein ve arkadalar覺n覺n erkek ve kad覺n beyni aras覺nda bulduu bir dier fark da erkek amigdalas覺n覺n kad覺n amigdalas覺ndan b羹y羹k olmas覺yd覺. Erkek kobaylar覺n amigdalas覺ndaki sinir h羹crelerinin birbirleriyle, diilere oranla daha fazla balant覺 kurduu da biliniyordu. California niversitesinden Larry Cahill ve arkadalar覺, stresli durumlar kar覺s覺nda ilev g繹rd羹羹 bilinen amigdalan覺n erkeklerde ve kad覺nlardaki etkinliini ve bu stresli durumlar覺 aradan bir s羹re ge癟tikten sonra nas覺l hat覺rlad覺klar覺n覺 belirlemek 羹zere bir 癟al覺ma yapt覺.
Denekler iddet sahneleri i癟eren bir film seyrederken PET ile beyinlerinin g繹r羹nt羹leri kaydedildi. Birka癟 hafta sonra deneklere filmden ne hat覺rlad覺klar覺 soruldu. Sonu癟lar film izleme s覺ras覺nda amigdalan覺n etkinlik d羹zeyinin, deneklerin filmleri ne 繹l癟羹de hat覺rlad覺覺n覺n bir g繹stergesi olduunu ortaya koyuyordu. Bir dier deyile, bir film deneklerin amigdalalar覺n覺n etkinliini ne kadar 癟ok art覺 r覺rsa film de sonradan o kadar 癟ok hat覺rlan覺yordu. Sonu癟lar覺 inceleyen Cahill ilgin癟 bir eyin fark覺na var d覺. Bu ve benzer 癟al覺malarda deneklerin baz覺lar覺nda sa dece beynin sa yar覺k羹 resindeki amigdala et kinleiyor, baz覺lar覺nda ise sadece sol yar覺k羹redeki amigdala etkinleiyordu.
Cahill denekler hakk覺ndaki bilgilere bak覺nca sa amigdalas覺 etkinleen deneklerin erkek, sol amigdalas覺 etkinleen deneklerin kad覺n olduunu g繹rd羹. Bu sonu癟lar erkeklerin ve kad覺nlar覺n duygusal ha t 覺 ralar覺 haf覺zaya farkl覺 ekillerde aktard覺覺n覺 g繹steriyordu. Cahill ve arkadalar覺 bu farkl覺l覺覺n ne anlama geldiini 繹renmek i癟in film izleyen erkek ve kad覺n deneklerin amigdalalar覺n覺n etkinlemesini farmakolojik yolla 繹nleyip sonu癟lar覺na bakmay覺 planlad覺. Sa yar覺k羹renin olaylar覺n genel anlamda anla覺lmas覺yla, sol yar覺k羹renin ise olaylar覺n detaylar覺yla ilgili olduu y繹n羹nde bir kuram vard覺. Eer Cahill ve arkadalar覺n覺n d羹羹nceleri doru ise verilen ila癟 erkeklerin filmin ana konusunu hat覺rlamas覺n覺, kad覺nlar覺n ise filmin detaylar覺n覺 hat覺rlamas覺n覺 繹nlemeliydi.
Deneklere propranolol verildi. Bu ila癟 adrenalin ve noradrenalin adl覺 hormonlar覺n ilevini bask覺layarak amigdalan覺n etkinliini azalt覺r, bunun sonucu olarak da duygular覺 harekete ge癟iren hat覺ralar daha az hat覺rlan覺r. 襤la癟 verilen deneklere, otomobil 癟arpm覺 bir erkek 癟ocuun kazadan hemen sonra annesi ile birlikte 癟ekilmi bir fotoraf覺 g繹sterildi. Bir hafta sonra deneklerin neler hat覺rlad覺覺n覺 belirlemeye 癟al覺t覺lar. Propranolol erkeklerin olay覺n genelde ne olduunu hat覺rlamada zorlanmas覺na (繹rnein 癟ocua otomobil 癟arpm覺 olduunu), kad覺nlar覺n ise tam tersine olay覺n detaylar覺n覺 (癟ocuun elinde bir top olmas覺) hat覺rlamakta g羹癟l羹k 癟ekmesine neden olmutu.
Bu so nu癟lar, erkek ve kad覺n beyni aras覺ndaki farkl覺l覺klar覺 g繹stermesinin yan覺 s覺ra 繹zellikle travma sonras覺 stres bozukluu (TSSB) rahats覺zl覺覺n覺n tedavisinde cinsiyet fark覺n覺n g繹z 繹n羹ne al覺nmas覺 gerektiini de g繹steriyor. Nitekim Almanyadaki Ludwig Maximillan niversitesinden Gustav Shelling ve arkadalar覺 yapt覺klar覺 癟al覺mada, TSSB tedavisinde propranolol ve benzeri beta 繹nleyicilerin kullan覺lmas覺n覺n, travmatik olaylarla ilgili haf覺zay覺 sadece kad覺nlarda zay覺flatt覺覺n覺, erkeklerde zay覺flatmad覺覺n覺 buldu.
Bilim insanlar覺 cinsiyet farkl覺l覺覺n覺n sadece TSSByi de il baka baz覺 psikolojik rahats覺zl覺klar覺 da etkilediini belir ledi. rnein uzun bir s羹redir kad覺nlar覺n depresyona erkek lerden daha yatk覺n olduu biliniyordu. Kanadan覺n McGill niversitesinden Mirko Diksic liderliin deki bir arat覺rma grubu, PET tek niini kullanarak beyindeki sinir h羹creleri aras覺nda ile tiim salayan ve n繹rot ransmiter ad覺n覺 verdi imiz molek羹llerden biri olan seratoninin, beynin hangi b繹lgele rinde ve ne kadar 羹retil diini belirledi (antidep resanlar覺n 繹nemli bir k覺s m覺, beyindeki sinir h羹creleri aras覺ndaki iletiimin ger癟ekletii, sinaps ad覺n覺 verdiimiz k覺 s覺mlardaki seratonin miktar覺n覺 art覺r覺r). Erkek deneklerin beyinlerinde kad覺nlar覺nkinden % 52 daha fazla seratonin 羹retildiini buldular.
Kad覺nlar覺n beyinlerinde daha az seratonin 羹retilmesi depresyona olan yatk覺nl覺klar覺n覺n nedeni olabilir. Depresyon, ba覺ml覺l覺k, izofreni gibi psikolojik rahats覺zl覺klar 羹zerinde yap覺lan bu ve benzeri 癟al覺malar, bu rahats覺zl覺klara yakalanma a癟覺s覺ndan erkek ve kad覺n beyni aras覺nda 繹nemli farkl覺l覺klar olduunu, cinsiyet farkl覺l覺klar覺n覺n tehis ve tedavide g繹z 繹n羹nde bulundurulmas覺 gerektiini g繹steriyor.
Beyindeki cinsiyete bal覺 benzerliklerin ve farkl覺l覺klar覺n belki de toplum d羹zeyindeki en 繹nemli y繹n羹, k覺z ve erkek 繹rencilerin s繹zel ve say覺sal yetenekleri ile bunun uzant覺s覺 olarak ileri yalarda se癟tikleri 癟al覺ma alanlar覺 ve bu alanlardaki baar覺lar覺 olsa gerek. Sadece geri kalm覺 ve gelimekte olan 羹lkelerde deil ABD ve Bat覺 Avrupa gibi gelimi 羹lkelerde de fen bilimleri dallar覺nda, 羹st d羹zey y繹netici kadrolarda kad覺nlar覺n say覺s覺 erkeklere oranla 癟ok geride.
Y覺llard覺r 羹zerinde yeterince durulmayan bu konu, 2005 y覺l覺nda Harvard niversitesinin o g羹nk羹 rekt繹r羹 Lawrence Summers覺n kad覺nlar覺n 羹st羹n kalitede bilimsel 癟al覺ma yapabilme olas覺l覺覺n覺n erkeklere g繹re 癟ok daha az olmas覺n覺n en 繹nemli nedenlerinden biri, 癟ok daha az say覺da kad覺n覺n bu sahalarda doal yeteneinin olmas覺d覺r eklindeki ifadesi 羹zerine bir anda g羹ndeme oturmutu. Summers bu ifadesinden sonra koltuundan olmutu, ama konunun g羹ndeme oturmas覺na da yol a癟m覺t覺.
ABDde 2007 y覺l覺nda ig羹c羹n羹n % 46s覺n覺 kad覺nlar olutururken bilim ve m羹hendislik ig羹c羹n羹n sadece % 27sini kad覺nlar oluturuyordu. ABDde yap覺lan 癟al覺malar, okul 繹ncesi eitimde erkek ve k覺z 癟ocuklar aras覺nda herhangi bir fark yokken okul balang覺c覺ndan itibaren ve 繹zellikle ilkokul bitiminde, bu iki grup aras覺nda 繹nemli farkl覺l覺klar ortaya 癟覺kt覺覺n覺 g繹steriyor.
K覺z 繹renciler s繹zel yetenekte erkek 繹rencileri geride b覺rak覺yor; bunun yan覺 s覺ra y羹zleri hat覺rlama, episodik haf覺za dediimiz yani olaylar覺 ve kiisel tecr羹beleri yer ve zamanlar覺yla hat覺rlama yetisinde de erkeklerden daha avantajl覺 duruma ge癟iyor. Erkek 繹renciler ise g繹rseluzamsal olarak tan覺mlayabileceimiz, y繹n ve yol bulma ve nesnelerin zihinde 羹癟 boyutlu olarak canland覺r覺lmas覺 becerisinde k覺z 繹rencileri geride b覺rak覺yor.
Bu yetenek zihinde imge oluturmay覺 gerektiren matematik sorular覺nda erkek 繹rencileri avantajl覺 k覺l覺yor. K覺z 繹renciler 羹niversite giri s覺nav覺na kadar matematik derslerinde erkeklerden daha y羹ksek notlar al覺yor olmalar覺na ramen 羹niversite giri s覺nav覺nda erkek 繹renciler, 繹zellikle matematik sorular覺nda ortalamada k覺zlardan 癟ok daha y羹ksek puan al覺yor. niversite giri s覺navlar覺 ve puanlar biraz daha yak覺ndan incelendiinde, asl覺nda bu sonuca b羹t羹n erkek 繹rencilerin k覺z 繹rencilerden daha y羹ksek puan almalar覺n覺n deil, 癟ok y羹ksek puan alan 繹renciler aras覺nda erkek 繹rencilerin 癟ounlukta olmas覺n覺n neden olduu ortaya 癟覺k覺yor. Erkek 繹renciler sadece en y羹ksek puan alanlar aras覺nda deil en d羹羹k puan alanlar aras覺nda da 癟ounluu oluturuyor.
Deerlendirmeye sadece orta d羹zeyde baar覺 g繹steren 繹renciler al覺nd覺覺nda erkek ve k覺z 繹rencilerin ayn覺 d羹zeyde baar覺l覺 olduu g繹r羹l羹yor. Erkek 繹rencilerin bu kadar geni bir yelpazede yer almas覺n覺n nedeni imdilik bilinmiyor. Ancak bilinen bir ey var, o da matematikte 羹st羹n yetenek g繹steren k覺z 繹rencilerin say覺s覺 her ge癟en y覺l art覺yor. ABDde 1980lerde 羹st羹n yetenekli 繹renciler aras覺nda k覺zlar覺n erkeklere oran覺 1e 13 iken, g羹n羹m羹zde bu oran 1e 3. Yine ayn覺 d繹nemde t覺p ve veterinerlik gibi geleneksel olarak erkeklerin 癟ounlukta olduu bilim dallar覺nda k覺z 繹rencilerin say覺s覺 giderek artm覺.
G羹n羹m羹zde t覺p fak羹ltelerinden mezun olan 繹rencilerin yar覺s覺n覺, veteriner fak羹ltelerinden mezun olanlar覺n ise % 75ini k覺z 繹renciler oluturuyor (ABDde t覺p veya veterinerlik fak羹ltesine girebilmek i癟in 繹nce d繹rt y覺ll覺k bir fak羹lte bitirmi olmak, ard覺ndan t覺p ve veterinerlik fak羹ltesine giri s覺nav覺ndan y羹ksek puan almak gerekiyor). K覺z 繹rencilerin baar覺lar覺ndaki bu olaan羹st羹 art覺覺n nedenlerinden biri k覺z 繹rencilerin eitimine 繹nem verilmesi ve ileri d羹zeyde matematik ve bilim dersleri almalar覺. Ayr覺ca 繹zel eitim verilmesi, 繹rnein g繹rseluzamsal yetenei art覺r覺c覺 y繹nde derslerin a癟覺lmas覺 da k覺z 繹rencilerin baar覺s覺n覺 art覺rm覺.
Erkek ve kad覺n beyinlerini kar覺lat覺r覺rken unu da belirtmek gerekiyor; tek yumurta ikizleri de d璽hil olmak 羹zere hi癟bir beyin bir dierinin ayn覺 deil. Witelson erkek ve kad覺n beyinleri kar覺lat覺r覺ld覺覺nda birbirlerinden ne daha iyi ne de daha k繹t羹 olduklar覺n覺 g繹r羹yoruz diyor. Ancak cinsiyetler aras覺ndan beyinde farkl覺l覺klar olduu da bir ger癟ek. Beynimiz d羹羹nmemize, hissetmemize, hareket etmemize ve etken olmam覺za yard覺mc覺 olduu i癟in, bu farkl覺l覺klar b羹y羹k olas覺l覺kla bilisel birtak覺m farkl覺l覺klar覺 da beraberinde getiriyor.
Farkl覺l覺klar sal覺k a癟覺s覺ndan da son derece 繹nemli. Erkek ve kad覺n beyni aras覺ndaki farkl覺l覺klar 繹zellikle beyni etkileyen rahats覺zl覺klar覺n tedavisinde cinsiyete 繹zel tedavi y繹ntemleri gelitirmemiz gerektiini g繹steriyor. G繹z 繹n羹nde bulundurulmas覺 gereken bir dier 繹nemli ger癟ek de beynin yaad覺覺m覺z tecr羹belerin etkisi ile devaml覺 olarak deiime uramas覺d覺r. Bilimsel olarak beynin plastisitesi (yani beynin yap覺s覺n覺n deiebilirlii) olarak adland覺rd覺覺m覺z bu 繹zellik erkek 癟ocuklar覺n s繹zel, k覺z 癟ocuklar覺n ise g繹rsel uzamsal yeteneklerinin 繹zel bir eitimle gelitirilebilecei anlam覺na geliyor.
Nitekim bilimsel 癟al覺malar, 癟ocuklar覺n konuma diline maruz kalma s覺kl覺覺n覺n daha sonraki yaamlar覺nda ulaacaklar覺 s繹zel yetenek seviyesini belirleyen en 繹nemli etken olduunu g繹steriyor. ok say覺da 羹lkeyi kapsayan, geni 癟apl覺 bir 癟al覺mada, k羹癟羹k 癟ocuklar覺n s繹zel yeteneklerinde cinsiyet fark覺n覺n etkisinin sadece % 3 olduu bulunurken, 癟ocuun yetitii ortam覺n ve konuma diline maruz kalma oran覺n覺n etkisinin % 50 olduu bulunmu. Bu da annelerin ve babalar覺n erkek 癟ocuklar覺yla daha fazla iletiim kurup onlarla konuarak, onlara kitap okuyarak veya kitap okumalar覺n覺 tevik ederek s繹zel yeteneklerinin g羹癟lenmesini salayabileceini g繹steriyor.
te yandan bilimsel veriler ebeveynlerin k覺z 癟ocuklar覺n覺n g繹rseluzamsal yeteneklerini bu ama癟la d羹zenlenmis kurslarla, 羹癟 boyutlu oyuncaklarla, hedefe at覺 oyunlar覺yla (繹rnein ok atma), tenis ve voleybol gibi spor etkinlikleri ile g羹癟lendirebileceini g繹steriyor.
