oumuz kendimizi serinkanl覺, ak覺lc覺 ve nesnel buluruz. Verilere dayal覺, analitik mant覺ktan holan覺r覺z. Yaam覺m覺z boyunca ak覺lc覺 ekilde d羹羹n羹p ta覺narak kararlar vermeyi umar覺z. Hepimiz, “akl覺yla yaayan insanlar” olmak isteriz. Kalbimizin akl覺m覺za h羹kmetmemesi gerektii yolunda uyar覺r覺z. B羹y羹k kararlar arifesindeyken, bir g羹n daha beklememiz 繹nerilir. Ve bizler elbette ayn覺 zamanda kalbiyle yaayan insanlar覺z.
Kiiliimizin ve davran覺lar覺m覺z覺n iki y繹n羹 olduu fikri 癟ok 癟ekicidir. unun uras覺nda hepimizde iki g繹z, iki el, iki bacak yok mudur? Dahas覺 iki kula覺m覺z ve iki kolumuz, duruma g繹re de ya iki mememiz ya da iki testisimiz vard覺r. En 繹nemli organlar覺m覺zdan ikisinde de ayr覺 ve birbirinden ayr覺labilen iki b繹l羹m bulunur. Sonu癟 olarak, sol ve sa beyin yap覺lar覺ndan ve ilevlerinden bahsetmek de pop羹ler bir fikirdir. Bu konu y羹zy覺llard覺r g羹ndemdedir. 襤ki tarafl覺l覺覺n cazibesi, say覺s覺z tuhaf fikre ve uygulamaya yol a癟m覺t覺r. Kimileri beynin ikili bir kiilie neden olduunu d羹羹nm羹t羹r. Kimileri de ortada bir iyi-k繹t羹 boyutu olduuna inanm覺t覺r. B繹ylece sa -soldan daha g羹癟s羹z olan- beyin ilkel, uygarlamam覺 ve kaba g繹r羹lm羹t羹r. Sol ise, buyurgan sa beynin h羹km羹 alt覺ndaki yarat覺c覺, diil, giriimci taraf olarak kabul edilmitir.
S繹z konu mitin bir b繹l羹m羹 dille ilikilidir. Latin, Anglosakson ve Frans覺zca “sol” s繹zc羹klerinin hepsi de olumsuz 繹zelliklere g繹nderme yapar: 癟irkin, beceriksiz, yarars覺z ya da zay覺f. te yandan sa ile ilgili anlamlar da doru, becerikli ve usta s繹zc羹kleriyle ilikilidir.
襤leri s羹r羹len fikir udur: Sol beyin mant覺ksal beyindir. Olgular覺, bilgiyi, emirleri ya da kal覺plar覺 ileyen yar覺k羹redir. Ayr覺nt覺 y繹nelimli soyut d羹羹nme ve ileme merkezidir. Sol beyin s繹zc羹kleri “mant覺ksal”, “ard覺覺k”, “ussal”, “analitik”, “nesnel” ve “k覺s覺m y繹nelimli”dir. ou eitim ya da i organizasyonu sol beyinli insanlar taraf覺ndan, sol beyinlik ileri sol beyinli bir tarzda yapmak 羹zere ger癟ekletirilir. D羹nya sa elini kullananlar tabii sol beyin taraf覺ndan kontrol edilen- taraf覺ndan y繹netildiinden, sa beyinlerinin kontrol羹ndeki s覺ra d覺覺 solaklar覺n say覺s覺 k羹癟羹k bir az覺nl覺k oluturur (yakla覺k y羹zde 10).
te yandan sa beynin biraz bulan覺k olduu da s繹ylenmektedir. Buras覺 duygular覺n, simgelerin ve imgelerin yeridir. Felsefe ve dinin ilemden ge癟irildii yer de buras覺d覺r. B羹y羹k resmin 羹lkesi; fantezinin ve olas覺l覺klar覺n alan覺d覺r. Sa beynin s繹zc羹kleri “rastgele”, “sezgisel”, “b羹t羹nc羹l”, “sentezleyici” ve “繹znel”dir. Sa beyinli 繹renciler b羹y羹k resme, yani ayr覺nt覺lardan 繹nce ana hatlara bay覺l覺rlar. Yine de, s覺ras覺yla planlamayla ya da yaz覺lanlar覺n kontrol edilmesiyle ya da kelimelerin okunuuyla ya da dier fani ayr覺nt覺larla hi癟 ilgilenmezler. Simgeleri sevmezler, ama sezgiye gelince g繹zleri parlar. Tutarl覺l覺k ve anlam覺 severler, ancak d羹nyalar覺 ger癟eklie deil, fanteziye dayal覺d覺r.
“襤ki beyin” kuram覺n覺 benimseyen dan覺manlar, eitimci ve terbiyeciler genellikle, yar覺k羹reler aras覺ndaki ge癟idin -corpus callosum- kesildii ayr覺k beyin deneyinden s繹z ederler. Ayr覺ca, iki sa, iki sol imgeden y羹zlerin birletirildii 癟al覺malar覺 belge olarak g繹sterirler. Ancak bu noktadan iki beyin kuram覺na, kan覺ta dayanmayan h覺zl覺 ve (daha 癟ok sa beyinlerini kullanarak) hayalci bir s覺癟rama yapm覺 olurlar.
Ayr覺k beyin arat覺rmalar覺
Ayr覺k beyin operasyonlar覺 ilk kez 1960’larda, tedaviye diren癟li epilepsiyi hafifletmek i癟in yap覺ld覺. Bu da iki yar覺m覺n dierini engellemeden nas覺l 癟al覺t覺覺n覺n arat覺r覺labilmesini salad覺. B繹ylece, sol beynin sa beynin yapamad覺覺 eyleri (繹rnein, dil), sa beynin de sol beynin yapamad覺klar覺n覺 yap覺yor g繹r羹nd羹羹 anla覺ld覺. Son derece 繹nemli dil ilemlerinin sol yar覺 k羹rede g繹r羹ld羹羹, ancak, 癟ocuklarda burada hasar varsa, s繹z konusu ilevlerden baz覺lar覺n覺n sa yar覺 k羹re taraf覺ndan 羹stlenildii ortaya kondu. Bu alandaki ara禮t覺rmalar s羹rmekte ve beynin ilevlerini arat覺ran yeni teknolojilerden b羹y羹k 繹l癟羹de yararlan覺lmaktad覺r.
Ger癟ek beyin bilimcileri, bu sol-sa beyin konusunun b羹y羹k b繹l羹m羹n羹n bir metafordan olsa olsa biraz fazlas覺 olduu g繹r羹羹ndedir. 襤nsanlar sol ya da sa beyinli olmazlar -ancak, bilim insanlar覺, kimi zaman sol, kimi zaman da sa beyinde yer alan baz覺 b繹l羹mlerin farkl覺 ilevleri denetlediini iyi bilmektedirler.
Yanallama (lateralite)
Kesin konumak gerekirse, yanallama tamamen bir tercih meselesidir. A覺rl覺kl覺 olarak sol ya da sa kulak, el ya da aya覺m覺z覺 kullan覺yor olabiliriz. Genelde, insanlar覺n y羹zde 85-90’覺 bask覺n olarak sa elini ve aya覺n覺 kullan覺r; bask覺n olarak sa g繹z羹n羹 ve sa kula覺n覺 kullananlar覺n say覺s覺ysa daha azd覺r. Hayvanlarda da tercihler g繹r羹l羹r ve her iki taraf覺n da ayn覺 ustal覺kla kullan覺lmas覺 癟ok seyrek bir olgudur. Karma el kullan覺m覺 (癟apraz-bask覺nl覺k) daha yayg覺nd覺r ve insanlar覺n farkl覺 ileri (yazmak, tenis oynamak ya da keman 癟almak) daha rahat ve doru yapmak i癟in bir eli dierine yelediini g繹sterir.
Sa el kullananlar覺n n羹fus i癟inde a覺rl覺kl覺 olmas覺 nedeniyle, d羹nya onlara g繹re tasarlan覺yor g繹r羹nmektedir. Dolay覺s覺yla konserve a癟acaklar覺 ve makaslar solaklar i癟in sorun olabilmektedir. Sa elle yemek kimi k羹lt羹rlerde bir zorunluluktur; durum, sol elle kotarman覺n 癟ok zor olduu in kaligrafisine gelince daha da karma覺kla覺r. Yine de, solaklar kimi sporlarda, 繹zellikle de sa el kullananlarla kar覺l覺kl覺 oynad覺klar覺 bire bir sporlarda avantajl覺d覺r. Ayn覺 ekilde, k覺smen kar覺lar覺ndakini a覺rtabilecekleri i癟in, d羹elloda da 癟ok baar覺l覺 olurlar.
El kullan覺m覺ndaki farkl覺l覺klar覺 a癟覺klamaya 癟al覺an ve kimi dierlerinden daha 癟ok ampirik kan覺t sunan 癟ok 癟eitli kuramlar vard覺r. Solaklar覺n savata 羹st羹nl羹k kazand覺klar覺 i癟in hayatta kald覺覺n覺 savunan evrimsel kuramlar vard覺r. Ayn覺 ekilde, solakl覺覺 doum stresine balayan 癟evreci kuramlar da mevcuttur. Sosyolojik ve antropolojik kuramlar solakl覺k y羹z羹nden toplum i癟inde lekelenmeye ve solaklar覺n gerek 繹retmenleri gerek anne babalar覺 taraf覺ndan zorland覺覺na dikkat 癟eker.
Ancak, g羹n羹m羹zde el tercihinin aile i癟inde iletildiini olduk癟a a癟覺k bi癟imde g繹steren genetik ve biyolojik kuramlardan yana fikir birlii s繹z konusudur. Bu kuramlar doutan, eitilmi ve patolojik solaklar aras覺nda 繹nemli bir ay覺r覺m yapar. Kimi sorgulanmaya 癟ok a癟覺k da olsa, her t羹r veri, solakl覺覺n, zihinsel gerilik gibi 癟ok 繹zg羹l psikolojik sorunlarla ya da yarat覺c覺l覺k gibi olumlu eylerle ilikili olduunu d羹羹nd羹rmektedir. Bu da, kimi kan覺tlanmam覺 kuramlara ve daha fazla mit gelitirilmesine yol a癟maktad覺r.
